झाशीची राणी -

 

झाशीची राणी -

ती नेवाळकर होती का तांबे होती? ती मनकर्णिका होती? का मनु होती, का लक्ष्मीबाई होती? ह्याच्याशी कोणाचच देणं घेणं नाही पण `` मेरी झाँसी नहीं दूँगी----!!! म्हणत अखेरच्या श्वासापर्यंत लढणारी ती झाशीची राणी लक्ष्मीबाई म्हणून आजही आपल्या सार्‍यांच्या अंतःकरणात अढळ स्थान मिळवून आहे. आजही तिचे ते शब्द`` मेरी झाँसी नहीं दूँगी----!!! प्रत्येक सच्च्या भारतीयाच्या अंतःकरणात स्वातंत्र्य सागराच्या लाटा बनून सतत उसळत आहेत. एकसंध भारताचा मंत्र बनून, आम्हाला आमच्या भविष्याची दिशा दाखवत, सजग करत, हृदयाच्या स्पदनासारखे निनादत आहेत ----- आणि राहतील.----- अखंड ----अनंत काळ!  

पराक्रमाला बाल्य नसतं. उगवत्या सूर्याचे किरण प्रथम हिमालयाच्या माथ्यावरच पडतात. लहानपणीच नानासाहेब पेशव्यांच्या बरोबरीने छोटी मनू शस्त्र विद्या, तलवार, बंदूक चालवणे, घुडसवारी उत्तम शिकली. व्यायाम मल्लविद्या, मल्लखांब ह्यातही प्रवीण झाली. नानांनी लहानग्या मनूला ``माझ्या घोड्याच्या पुढे जाऊन दाखवा’’ असं आह्वान देताच मनूनी घोडा असा काही वार्‍याच्या गतीने पुढे नेला की नानासाहेब पेशव्यांच्या पुढे तर ती गेलीच पण, वेगामुळे नाना खाली पडले त्यांनाही उचलून, आपल्या घोड्यावर घालून ती घेऊन आली. 

झाशीची राणी हे दोनच शब्द! पण तिच्या धैर्य, शौर्य आणि प्राणापलिकडे देशप्रेम ह्या अतुलनीय गुणांमुळे 1857च्या इंग्रजाच्या विरुदध उठाव करणार्‍या क्रांतिकारकांना स्फुरण देणारी, लढण्यास उद्युक्त करणारी ती महिषासुरमर्दिनी ठरली.

पतिनिधनानंतरही उत्तमरीतीने राज्य सांभाळणारी ती उत्तम शासक होती. डलहौसीने राणीने दत्तक घेतलेल्या पुत्राला, दामोदरला वारस म्हणून नाकारत झाशी खालसा करण्याचा हुकूम दिला.लंडनच्या कोर्टानेही राणीच्या विरोधात निकाल दिला. मांजराला मांजरच साक्षी मग निकाल काय लागणार? बोक्यांना हवा तोच! भारतात तराजू घेऊन येऊन तलवारीच्या जोरावर मनमाने नियम करून ते पाळायला भाग पाडणार्‍या इंग्रज शासनाच्या आणि न्यायव्यवस्थेच्या विरोधात `` मेरी झाँसी नहीं दूँगी----!!! चा बुलंद नारा देत  झाशी देण्यास ठामपणे नकार देत, प्रसंगी त्यांच्याशी दोन हात करायला न डगमगता ही वाघीण उभी राहिली.

 राज्य खालसा झाल्याने अपमानित होऊन काही काळ राणीला शांत बसावं लागलं. 1857च्या संग्रामात तर अवघ्या 35 शूर सैनिकांच्या सह राणीने इंग्रजांना झाशीतून पळवून लावलं. 22 जुलै 1857 ला झाशी परत राणीच्या ताब्यात आली. 1857 च्या संग्रामाचा बिमोड होईपर्यंत इंग्रजांनी लुटून कंगाल केलेलं राज्य काही काळ राणीच्या स्वाधीन ठेवलं. तेवढ्या काळातही जवळच्या ओरछा दतिया सारख्या जवळच्या भारतीय आक्रमणकारी राज्यांना राणीने समर्थपणे तोंड दिलं.

21 मार्च 1858 मधे सर ह्यूजनी साम दाम दंड भेद ह्या सर्व नितींचा अवलंब करून परत झाशीवर आक्रमण केलं. तात्या टोपेंच्या नेतृत्वाखाली 20,000 सैन्य इंग्रजांना प्रखरपणे तोंड देत होतं. पण! फितुरीचा शाप मिळालेल्या भारतात झाशीचा चिरेबंदी अभेद्य किल्ला पडला. घरभेद्यांमुळे पडला. दारुगोळ्याचं कोठार मिठानी भरलं गेलं आणि ऐन युद्धप्रसंगी ब्रिटिशांच्या सैन्याशी लढत झाशीच्या किल्ल्याच्या तटबंदीवरून, लहानग्या दामोदराला पाठीशी बांधून, घोड्यासकट राणीने खाली उडी घेतली. घोडा स्वामीनिष्ठ होता. प्राणांची पर्वा न करता त्याने राणीला मरेपर्यंत साथ दिली. तर जवळची माणसं जनावरांहून हिंस्र निघाली. हाय रे हाय! क्षणिक श्रीमंतीच्या लोभाने त्यांनी सार्‍या देशाला पणाला लावलं. पराभव राणीचा नाही झाला तर कोत्या विचारांच्या भारतीयांचा झाला. राणीचे उच्च, देशप्रमाचे विचार आम्हाला पेलवले नाहीत. राणी लढत राहिली. येतील त्याना सोबत घेऊन, नाही येणार त्यांच्या शिवाय! स्वतःची स्त्रीशक्तिसेना उभारून लढली.

झाशी पडल्यानंतर राणी तात्या टोपे आणि आपल्या दलासह काल्पीला आले. पेशव्यांनीही तिला सैन्याची मदत दिली.22 मे 1858 ला सर ह्यूज रोज नी काल्पीवर आक्रमण केलं. राणीने न भूतो न भविष्यति असा पराक्रम दाखवत सर ह्यूज रोजला पराभवाचे खडे चारले. पण काही काळाने परत  झालेल्या सर ह्यूजच्या हल्यात पराभूत झालेल्या राणीनी तात्या टोपेच्या मदतीने ग्वाल्हेर जिंकून ते काल्पीला पेशव्यांच्या हवाली केलं.

18 जून 1858 ब्रिटिश अधिकारी स्मिथ नी  ग्वाल्हेरवर केलेल्या हल्ल्यात पराक्रमाची शर्थ करत राणी लढली. वीजेच्या चपळाईने चालणार्‍या तिच्या तलवारीने शत्रूचे अनेक सैनिक गारद केले. पण राणीच्या डाव्या कुशीत तलवार घुसली. पुरषी वेशात असलेल्या राणीला इंग्रज ओळखू शकले नाहीत. राणीच्या सैनिकांनी तिला जवळच्या मठात आणलं. पण आापल्या देहाची इंग्रजांकडून विटंबना व्हायच्या आत तो  अग्नीच्या हवाली करावा असं सांगून ती वीज अग्नीत लुप्त झाली. तेज तेजात मिसळून गेलं. सर्व भारतीयांसाठी ब्रह्मास्त्रा सारखा मंत्र ठेऊन राणी गेली, `` मेरी झाँसी नहीं दूँगी! 

आज 19 नोव्हेंबरला राणीच्या जन्मदिनी कवि गोविंदांच्या ``पुरुष कोण?’’ ह्या कवितेतून झाशीच्या राणीची आठवण परत ताजी होऊ देत. आमची कोटी कोटी भारतीय मनं स्वहितासोबत फक्त भारताच्या हिताचाच विचार करू देत. वेळ आलीच तर स्वहित मागे सारूनही!

``पुरुष कोण?’’ ----

 शिरि थोर पागोटे ल्याला। म्हणुनिया काय तो झाला। पुरुष हो?

बहु मिशाभार राखीला । म्हणुनिया काय तो झाला। पुरुष हो?

लेंढार पशूसम व्याला । म्हणुनिया काय तो झाला। पुरुष हो?

असं मोठ्या ठेक्यात म्हणता म्हणता ती शेवटच्या ओळी गाई---

पुरुष ती झाशिची राणि। शौर्य मिळवोनि। जाहली साचि ।

तशि उमाहि दाभाड्यांची । पुरुष ती

तशि भवानि बंगाल्याची ।

कवि गोविंद -

----------------------------------

लेखणी अरुंधतीची -