लेखणी अरुंधतीची

  जी वन मु क्ता त्मा जी वन मु क्ता त्मा आपल्या अवती भवती असंख्य माणसं वावरत असतात. दिसायला म्हणावी तर सर्वसाधारणपणे एकसारखीच वाटणारी काळी, गोरी, उंच, बुटकी दिसायला फार वेगळी नसतात. त्यांच्यामधेच अत्यंत प्रतिभावंत, कलाकार, शास्त्रज्ञ किंवा सर्व जीवनाचा आस्वाद घेऊनही कमलपत्राप्रमाणे त्यापासून अलिप्त असलेले कितीतरी जीवनमुक्त आत्मे सहज वावरत असतात. माझ्या लहानपणी, पुण्याच्या गणपती चौकात कोपर्‍यावर एक ---सुगंधी उदबत्ती असं काहीसं छोटसं दुकान होतं. इमारतीला जोतं असल्याने दुकान उंचावर होतं. अनेक वेळेला संध्याकाळी त्या दुकानाच्या बाहेर एका साध्याशा छोट्या लाकडाच्या स्टुलावर बसून खूपवेळ दुकानदाराशी गप्पा मारत बसलेला एक निरुद्योगी, रिकामटेकडा इसम मी वर्षानुवर्ष पहायचे. एक दिवस वडिलांबरोबर जातांना वडिलांनी त्यांना नमस्कार केला आणि त्या व्यक्तिने त्याहून नम्रपणे आदर भावाने प्रतिनमस्कार केला. ‘‘छोटा गंधर्व ---!’’ माझ्या प्रश्नार्थक मुद्रेला उत्तर मिळालं. ज्याला आपण रिकामटेकडा समजत होतो तो रंगमंचावरील एक मोठा कलाकार आहे हे कळल्यावर माझीच मला लाज वाटली. त्यांचं सामान्य माणसाप्रमाणे अत्यंत साधं,...

  ब्रह्मध्वज नमस्तेऽस्तु ! अशोक चंक्रांकिता, ध्वजा ही राष्ट्राची देवता देवता----गाणं ऐकताना आपल्या राष्ट्रध्वजावरील निळ्या रंगाचं अशोक चिन्ह, त्याच्यावरील 24 आरे असं   सर्व चित्र डोळ्यासमोर आपोआप येत राहतं. त्यासोबत अशोकाची गोष्ट, अशोकस्तंभ, स्तंभावरील चार रुबाबदार सिंह! सगळ्या कशा भारताच्या मातीचं नातं सांगणार्‍या भूषणावह गोष्टी!---मन भरून येतील अशा! ---छाती अभिमानाने भरून येईल अशा! महाराष्ट्राला शिवराजांचा वारसा वा प्रतिक म्हणून लाभलेला जरीपटका म्हणजे महाराष्ट्राची देवताच जणू. पूर्वी ध्वज घेऊन सैन्याच्या आघाडीला राहणारे शूर वीर ‘बिन्नीचे स्वार’ म्हणून ओळखले जात. समरांगणावर जोवर ध्वज फडकत आहे   तोवर   आपलं सैन्य विजयी आहे हे वेगळं सांगायला लागत नसे.   बिन्नीचा स्वार पडला तरी त्याच्या हातातील झेंडा सहजपणे दुसरा सांभाळत असे पण ध्वज खाली पडू देत नसे. इतकं महत्त्व त्या ध्वजाला आहे. प्रत्येक राष्ट्राचा आपला झेंडा असतो. उगवत्या सूर्याचा प्रदेश हे सांगणारा जपानचा झेंडा पांढर्‍याशुभ्र   पृष्ठभागावर लालबुंद सूर्य दाखवतो. तर अमेरिकेत 50 states आहेत हे सांगण्...

  ताम्बूल/विडा -     पूर्वी कोणी आपल्याकडे आलं वा आपण कोणाकडे गेलो तर काही तरी खाऊ दिल्याशिवाय जाऊ देत नसत. किमान चहा, कॉफी नाहीतर दूध अगदीच काही नको म्हटलं तर हातावर चमचाभर साखर तरी ठेवायची पद्धत होती. नागपूरला गेल्यावर ‘‘काही नको’’ म्हटलं तर ‘‘किमान पान तरी खाऊन जा’’ म्हणून आग्रह व्हायचा. लगेचच पानाचं तबक पुढे येई. हे सजलेलं पानाचं तबक मला माझ्या बालपणात घेऊन जाई. घरी सणासुदीला सवाष्ण ब्राह्मण वा कोणी जेवायला यायचं असेल तर विडे बनवायचं काम आम्हा मुलींकडे येई. तबकात छान मोठी मोठी जरा हिरवट पिवळसर रंगाकडे झुकलेली,मऊ नागवेलीची पानं, कात, चुना, वाट्यांमधे मसाला सुपारी (घरी बनवलेली), बारीक लखनवी बडिशेप, गुलकंद, ताजं खोवलेलं ओलं खोबरं, वेलदोडा, लवंग, गुंजेचा पाला, अस्मन्तारा (पुदिन्याचा अर्क) अशी बरीच सामग्री असायची. पानांच्या गठ्ठ्यातील वीडा बांधता येईल अशी सुबक पानं वेगळी काढून, पुसून, येणार्‍या पाहुणे किती आहेत याचा हिशोब करत विडे एका पानाचे लोडाचे का दोन पानाचे घडीचे का तीन वा पाच पानाचे गोवंद विडे --- का सशाच्या कानाचे विडे हे ठरवत आम्ही विडे बांधत असू. पानं चांगली नाह...

  रिव्हॉल्व्हर ( ही गोष्ट खूप पू्वी 30- 35 वर्षांपूर्वी लिहिली आहे. कुठलीही खरी/सत्य घटना नाही; तेव्हा वेपन्स बद्दल बहुतेक आपण सर्वच अज्ञानी होतो म्हणून, फक्त फायरिंग बद्दल माहिती सांगण्यासाठी लिहीली होती.)     प्रवीण सरांची ची बदली दौंड ला   एसं. आर.पी. ग्रुप 7 ला कमांडंट म्हणून   झाली होती. एस्. आर. पी. म्हटलं की तेंव्हा लोकांच्या मनात दरारा उत्पन्न होत असे. मोठी दंगल   किंवा दोन गटात प्रचंड ताण तणाव निर्माण झाला की सरकारची सर्व मदार SRP वर असे. एका हातात लोखंडी जाळी, दुस र्‍ या हातात लाठी, आणि कमरेला रिव्हॉलव्हर अडकवलेले शस्त्रसज्ज आणि शिस्तबद्ध जवान त्यांच्या गाडीतून उतरायला लागलेकीच दंगलखोरांचं धाबं दणाणून जात असे. त्यांना पळता भुई थोडी होई. आणि परिस्थिती चिघळण्याआधीच नियंत्रणात येई. कित्येकवेळा एस्. आर्. पी.च्या जवानांची नुसती उपस्थितीच दंगल आटोक्यात आणून जनतेला `सद्रक्षणाय' ची ग्वाही देत असे. अशा ताण तणावाच्या वेळेला सर्व जवान मानसीकरित्या अतीशय सक्षम,   शस्त्रसज्ज आणि शस्त्र सरावात निपुण असणे फारच आवश्यक बाब होती. अपल्या जवानांना कायम क...